Dionysos Tapmağı

Bergamalılar bu göz alıcı tapınağı özel bir düşünce ile 250 metrelik tiyatro terasının kuzey ucunda, bütün gezi yerine egemen olacak bir şekilde inşa etmişlerdi. (Şek. 291,295 a) Tiyatro terasında güneyden kuzeye doğru yürüyenler dakikalarca bu güzel yapıya bakıp, onu zevkle ve hayranlıkla izlemek olanağını buluyorlardı. Sunağı ile birlikte çok iyi korunmuş olan Dionysos Tapınağı, zengin profilli bir podyum üzerinde yükselen, ion düzeninde bir prostylosdur. Styiobat kısmının ölçüsü 11,80 x 20,22 metredir. Topografik duruma uymak zorunda kalındığı için, ön yüzü güneye bakıyordu. Tapınağa 4,5 m. yüksekliğe ulaşan 25 basamakla çıkılıyordu (Şek. 295 a). Dionysos Tapınağı, podyumu, önündeki yüksek merdiveni, çevresine egemen bir yüksekliğe sahip oluşu ve arka ve yan taraflarının görülmemesi nedeniyle Roma tapınaklarının bir öncüsüdür. Uzun bir yolun bitiş noktasında yer alışı ve bütün gözleri üzerinde toplayan bir anıt oluşu ile de bu eser, Roma sanat anlayışıyla birlikte Avrupa Barok Mimarisinin kent plancılığı anlamında atılmış ilk adımını oluşturur. Bergama’nın Roma ile yakın ilişkileri göz önünde tutulursa, buradaki podyumun Etrüsk sanatından esinlenerek yapılmış olduğu söylenebilir. Ancak bu çağda Romalılar, Hellenistik sanat eserlerinin o kadar etkisi altında kalmışlardır ki, karşı bir etkinin varlığı şüpheli görünmektedir. Gerçekten bu tür önyüzü belirtilmiş ve kesin bir eksen düzeni gösteren yapılara yalnız Bergama’da değil, Hellenistik Dönem’in olgun çağında, yani 2. yüzyılın ikinci dörtlüğünden başlayarak Menderes Magnesiası’nda, Milet’te ve Priene’de de rastlamaktayız (Şekil 333, 334,341, No. 6, 348, No. 20, 350, 351).
Şek. 291 – Bergama’daki Dionysos Tapınağı (M.O. 2. yüzyıl). Çevreye hakim durumda yerleşmiş bir Hellenistik tapınağın en iyi örneğini oluşturan bu yapı arkası ve yanları ile, gözlerden oldukça saklıdır (dört cepheli Arkaik ve Klasik Hellen tapınaklarının karakterine karşın).

Terasa bakan yönde tek katlı olan uzun stoa, dış cephede üç katlıydı ve onun altında da bir destek duvarı vardı. Alt katlar depo işlevini görüyor ve sahnenin sökülüp takılabilen parçalarını saklamağa yarıyordu.
Tiyatronun ve tiyatro terasındaki stoalarla Dionysos Tapınağı’nın, bir bütün olarak uzaktan görünüşleri herhalde çok gözalıcı idi. Sütunlarla birlikte destek ayaklarının atlamalı olarak ortaya koyduğu dikey hatlar, yaygın bir tepe olan akropol ile güzel bir zıtlık (kontrast) oluşturuyordu.
Tiyatro terasında doğu stoanın kuzey ucunun üstünde, tiyatroya paralel bir yönde yer alan küçük yapı da Hellenistik Dönem’e aittir. Attaleion ya da Dionysos sanatkârlarının toplantı yeri olarak kabul edilen bu yapının ne işe yaradığı kesin olarak bilinmemektedir.
Bergama, Romalıların eline geçtikten sonra tiyatro değişikliğe uğradı. Hellenistik Dö- nem’de at nalı şeklinde olan orkestra yarım daire biçimine dönüştürüldü ve mermer bir sahne binası inşa edildi; imparatorluk devrinde aynı sahne çok katlı, görkemli bir önyüz haline getirildi. Bugün bu Roma Çağı sahne yapılarının tamamı kaybolmuştur. Yine Roma İmparatorluğu devrinde theatronun en üst kenarını çeviren ve üst terasların alt yanını süsleyen bir galeri inşa edildi. Tiyatronun güneydoğu kenarında Athenatemenosuna yakın bir yerde görünen kale burcu, Bizans Çağı’na ait bir kalıntıdır.
Dionysos Tapınağı da Roma Çağı’nda büyük değişikliğe uğramıştır. Naosun kapı dikmeleri ile insan boyundaki akroterleri, Caracalla (M.S. 211 -217) zamanındaki yenilemeler sırasında yapılmıştır. Tapınağın içi de aynı onarımlar nedeni ile mermer süslemelerle bezenmiştir. Architrav üzerindeki sunu yazıtı, altın yaldız kaplı bronz harflerle yazılmıştı. Hellenistik Dönem’e ve Roma Çağı’na ait orijinal parçalar Berlin Müzesi’nde saklanmaktadır. Bergama kenti için yaptığı yardımlardan ötürü Caracalla’ya bu tapınakta “Yeni Dionysos” olarak tapınılmıştır.