Zeus Sunağı

Athena Tapınağı alanının güneyinde, ondan 25 m. kadar alçak bir düzeyde Zeus Sunağı’nın yer aldığı teras bulunuyordu. Bu yer yaklaşık 69 x 77 m. büyüklüğünde idi ve büyük sunak onun tam ortasında yükseliyordu. Genel planda bu kutsal yerin doğu yönünde, giriş kapısı olarak gösterilen propylon olası bir tamamlamadır. Zeus Sunağı’nın terasına bu yönden giriliyordu. Akropolün yolu buradan geçiyor ve sunak terasının bu yönde eğri bir konumda olması da, yola uymak zorunluğundan ileri gelmekte idi. Büyük bir olasılıkla sunağın dört bir yanı açıktı ve anıt her yerden rahatlıkla görülüyordu. Terastan da Bergama’nın aşağı kenti, Selinus ve Ketios ırmakları ile bütün ova düzlüğü görülmekte idi.
Bergama Akropol’ünün Hellenistik Dönem’deki bu en önemli ve en büyük yapısının, krallığın en parlak yıllarında, yani II. Eumenes zamanında inşa edilmiş olması gerekmektedir.
Sunağın mimari parçaları ile tüm kabartmalarını 1871 yılında Alman mühendisi Cari Humann yukarı agoradan heroona uzanan Bizans kenti duvarı içinde bulmuştur. Ele geçen bu parçalarla sunak, Berlin Müzesi’nde eskisine yakın bir şekilde tamamlanarak ayağa kaldırılmıştır. Bergama akropolünde bugün sunağın yalnız temelleri görülmektedir. Temel kalıntıları altında kalan ve Erken Hellenistik Dönem’e ait olan evler ve yanlarında, sunağın doğu bölümü altında kalan apsidal bir yapı ortaya çıkmıştır.
Zeus Sunağı üç katlı bir podyum üzerinde yükselir. Ortasındaki mermer sunak masasını üç bir yanından at nalı şeklinde ion düzenindeki bir stoa çevreler (Şek. 292-293). Mermer Sunak masasının bulunduğu üstü açık dörtgen platforma, batı yönden yirmi ba- 340 samakla çıkılıyordu. Yapı böylece aşağıdan yukarıya dört kademe halinde yükseliyordu.

En altta 36,44x 34,20 m. ölçüsünde beş basamaklı, kareye yakın bir krepis bulunuyordu. Onun üstüne at nalı şeklindeki üç kademeli asıl yapı kısmı geliyor ve onun alt katını bir podyum, orta katını bir kabartmalı friz ve üst katını da sütunlarla çevrili stoa oluşturuyordu.
At nalı şeklindeki Bergama Sunağı’nın yakın benzerleri Menderes Magnesiası’nda ve Priene’de bulunmuştur; en erken örnek olarak da Sisam’daki Arkaik Hera Tapınağı’nın , sunağı gösterilebilir. Ancak andığımız bu üç sunak birertapınakla ilişkili idi; Bergama örneği ise, doğrudan doğruya kendi temenosu içinde tek başına yer alan bir kült yapısı olup Zeus’tan başka tanrı kadın Athena’ya ve olasılıkla bütün tanrılara sunulmuştu. Hellenler sadece bir sunak önünde tapınırlardı. Sisam’daki en eski Hera Sunağı ile Olypmpia’daki Zeus Tapınağı’ndan önce oluşan sunak da aynı şekilde tapınak yerini tutuyordu. Sar- des’te de Artemis Tapınağı’ndan önce bir sunak vardı ve bir yüzyıl boyunca tanrı kadının bu yerdeki tek kült yapısı idi (Şek. 308).
Bergama Sunağı, Sisam, Magnesia ve Priene örneklerinden boyutları ve yüksekliği açısından çok daha büyük olup, Bergama’nın Hellenistik Dönem dinsel yapılarının da en büyüğü idi. Bu sunak Magnesia ve Priene yapılarından daha eskidir. Söz konusu yapılara ve ayrıca Augustus’un Roma’daki Ara Pacis’ine örnek olmuştur.
Bergama Sunağı, mimarlık ve heykel sanatlarının en iyi şekilde kaynaştırılmış olduğu bir anıttır, çünkü burada kabartmalar ikinci planda yer almayıp, yapının kendisi kadar önemli bir rol oynamaktadır. 120 m. uzunluğunda ve 2,30 m. yüksekliğinde olan friz üzerinde, yüksek kabartma halinde tanrılarla gigantların savaşı tasvir edilmiştir. Sunak böy- lece, aynı zamanda tüm Hellen tanrılarının bir arada yer aldığı bir anıt olarak da önem kazanmakta ve bu yönü ile Hitit başkentindeki Yazılıkaya açıkhava tapınak odasını anımsatmaktadır (Şek. 413). Friz kabartmaları, Olympia ve Parthenon Tapınaklarındaki kabartmaların yanısıra, Hellen sanatının en önemli ve en güzel heykel örneklerini oluşturmakta, Hellenistik Dönem’in de büyük artistik başarısını ortaya koymaktadır.
Mermer sunak masasının yer aldığı platformun üç tarafını çeviren duvarlar boyunca, Herakles’in oğlu Telephos’un, doğduğu andan Bergama’yı kurduğu güne kadar olan efsanevi yaşamı anlatılmıştır. Attaloslar, Telephos’u kendi ataları sayıyorlardı.
Bergama Sunağı, mimarlık, heykel sanatı ve mitolojik tasvirler bakımından olduğu kadar, Attalosluların düşmanları üzerindeki zaferini çok ölçülü bir şekilde sembolize etmesi yönü ile de insanlık tarihinin övünç duyacağı bir eserdir.