İlyada Destanı

Homeros’un Yunanca İlias adını taşıyan destanı, İlyon ya da  Troya olarak anılan kentin destanıdır. Konusu Troya Savaşı olmakla  birlikte, hem bu savaşın ancak kısa bir dönemini kaplar, hem de Tro­ya efsaneleri diye andığımız büyük bir efsane ve masal çemberinin  küçük bir bölümünü içine alır. İlyada’da bütün bir savaşın öncesi ve sonrasıyla bir otuz yıl süreyle uzanan öyküsünü arayan okuyucu, bü­yük bir hayal kırıklığına uğrar. Aslında İlyada, Troya’nın destanı de­ğil, Akhilleus’un destanı sayılmalıdır. Konusu sınırlıdır: Akhilleus’ un, Akha ordularının Başkomutanı Agamemnon’ a karşı öfkesi ve bu  yüzden savaşı bırakıp barakasına çekilmesiyle başlayan destan, Akhilleus’un arkadaşı Patroklos’un ölmesi yüzünden savaşa geri dönmesi, Troyalı kahraman Hektor ile çarpışması, onu öldürmesi, ölüsünü Troya surları çevresinde arabasına bağlı olarak sürükleme­si ve sonunda insafa gelerek Hektor’un ölüsünü, babası Kral Pria­mos’ a geri vermesi ile biter. 24 bölümlü ve 16.000’i aşkın dizeli bu ko­ca destan Troya Savaşı’nın dokuzuncu yılında tam 51 günlük bir sü­reyi kaplar.

Yunanlılar’ dan Günümüze Gelen En Eski Belge

Yunanlılardan günümüze gelen en eski belge, Homeros’un İliada’ sıdır. Buna dayanarak, Yunan mitologyasının  İsa’dan bin yıl kadar önce Homeros’ la başladığını söyleye­biliriz. Homeros’un belli başlı özelliklerinden biri, sağlam,  akıcı, zengin bir dil kullanmasıdır. Bu, kendinden önce gelmiş olan Yunanlıların, düşüncelerini rahatça anlatabil­mek için oturmuş bir dil yarattıklarını gösterir.

Troya Savaşı ile ilyada’nın yazılı biçimi arasındaki dört yüz yıldan fazla zaman aralığında, yazı olmadan varlığını sürdürebilmesi şaşırtıcıdır. Ama arkeologlar, Homeros’un verdiği ayrıntılardan büyük bir kısmını, örneğin sözünü ettiği toplulukların çoğunun varlığını ve savaş donanımlarıyla ilgili tanımlamalarını doğrulamışlardır. Homeros, kendi yaşadığı dönemde artık ortadan kalkmış oları halkların listesini bile ezbere bilmektedir.

Troya Atı İlyada Değil Odysseia Destanında Geçer

İlyada çok belirgin bir noktada odaklaştığı için, Homeros, Troya Savaşı’nın kendisiyle ilgili birçok söylenceyi destanına almamıştır; bir kısmına Odysseia’ da yer vermiştir, örneğin herkesçe bilinen ve filmlere bile konu olan Troya atı ilyada’da değil Odysseia destanı 8. Bölümde geçer. Daha sonra antik Yunan yazarları, bir Romalı olan Higinius da dahil, bu söylencelerin çoğunu eserlerinde işlemişlerdir.

Troya Savaşı Hakkında Birçok Mitolojik Hikaye Homeros’dan Sonra Başka Ozanlar Tarafından Yazılmıştır

Paris’in doğumunun safhaları, hayatta kalması ve verdiği ünlü karar, Euripides (MÖ 5. yüzyıl) tarafından Andromakhe, Helena ve Troyalı Kadınlar’ daki; Proklus tarafından Kipria’ nın özetinde (MÖ 7. veya 6. yüzyılda Kıbrıslı Stasinus veya Salamisli Hegesinus’un eseri); Apollodorus tarafından Epitome’de (MÖ 2. yy.) Higinius (MÖ 1. yüzyılın sonlarından MS 1. yüzyılın başlarına) tarafından Fabuto’da anlatılmıştır.

Helena’nın Menelaosla evlenmesinin koşulları Hesiodos (MÖ 700) tarafından Kadınlar Kataloğu’ nda Apollodorus tarafından Kütüphane’ de ve Proklus’un Kipria özetinde anlatılır.

Apollodorus, Epitome’ de Odysseus’un savaştan kaçınma girişimlerinin Öyküsünü, Higinius, Fabulo’ da Akhilleus hakkındaki benzer öyküyü dile getirir.

Euripides, İphigeneia ve Aultsde ve Apollodorus, Epitome’de Yunan güçlerinin Troya’ya hareketlerinden söz eder.

Troya Savaşı efsanesinin alışılmamış ve kışkırtıp bir versiyonunu keşfeden Euripides, Heletiada ve Elektra’ da Hera’nın, Paris’in Aphrodite’ yi tercih etmesine, onunla birlikte Troya’ya giden bir Helena hayaleti yaratarak karşılık verişini anlatır. Bu arada Zeus Hermes’e, gerçek Helena’yı, savaşın sürdüğü on yıl boyunca sadık bir eş olarak kocası Menelaos’ u beklediği Mısır’a götürmesini emreder.

Homeros Ortadoğu Destanlarından Etkilenmiş Olabilir

Bir halk ozanı olarak Homeros’un, kendisininkilerden çok başka destanları anlatmış olması muhtemeldir. İlyada ve Odysseia’ daki belirli ayrıntılar, daha eski olan Ortadoğu epik edebiyatı, örneğin Sümer ve Babil Gılgamış destanı veya Babil yaratılış efsanesi Enuma Eliş hakkında bilgi sahibi olabileceğini göstermektedir.

Akhilleus ve Gılgamış’ın, aynı kahraman modelini izlediği söylenebilir. Hatta Homeros, Gılgamış’ın iki baş kahramanı arasındaki yakın arkadaşlığın ilgi çekici bir fikir olacağını kavramış görünmektedir. Nitekim o da İlyada’da Patroklos’ un önemini, Akhilleus’ la aralarında bir ilişki kurulmasını sağlamak üzere artırarak, Enkidu ile Gılgamış arasındaki İlişkiye gönderme yapmıştır. Patroklos, kronolojik olarak Epik Divan içinde Kipria’ nın İlyada’ nınkinden daha eski olan ana Öyküsünde Akhilleus’ la, aynı tür bir ilişki için ortaya çıkmış değildir.

İlyada Destanındaki Başlıca Karakterler

Yunanlar

Agamemnon: Atreus’ un oğlu; Menelaos’ un ağabeyi, Miken kralı; bütün Yunan güçlerinin komutanı, Klytaimestra’ nın kocası; İphigeneia, Elektra ve Orestes’ in babası.

Klytaimeslra: Kral Tyndareos’ un ve Sparta Kraliçesi Leda’ nın kızı; Agamemnon’un karısı; Miken kraliçesi; İphigeneia, Elektra ve Orestes’ in annesi.

İphigeneia: Agamemnon ve Klytaimestra’nin kızı.

Menelaos: Atreus’un oğlu; Agamemnon’un kardeşi; Sparta kralı; Helena’nın kocası. 

Helena: Zeus ve tanrıça Nemesis’ in kızı; Kral Tyndareos ve Sparta kraliçesi Leda tarafından büyütülür; Menelaos’un karısı; Paris tarafından kaçırılıp Troya’ya götürülene kadar Sparta kraliçesi.

Nestor: Pilos kralı; bilge Yunan Önderi.

Akhilleus: Kahraman Peleus’un ve deniz tanrıçası Thetis’in oğlu; Mirmidonların önderi; en büyük Yunan savaşçısı.

Patroklos: Akhilleus’un en iyi arkadaşı.

Phoinix: Akhilleus’un öğretmeni.

Ajax: Telamon’ un oğlu; ikinci en büyük Yunan savaşçısı. 

Odysseus: Kahraman Laertes’ in oğlu; İthaka kralı; strateji ustası.

Kalkhas: Yunan’ ların baş kâhini.

Troyalılar

Priamos: Troya kralı; Hekabe’nin kocası; Hektor, Paris, Deiphobos ve Kassandra’nın babası.

Hekabe: Priamos’un karısı; Hektor, Paris, Deiphobos ve Kassandra’nın annesi; Troya kraliçesi.

Hektor: Priamos ve Hekabe’ nin oğlu; Andromakhe’ nin kocası; Astyanaks’ ın babası; Paris’in kardeşi; Troya güçlerinin kumandanı; en büyük Troya savaşçısı.

Andromakhe: Hektor’ un karısı; Aslyanaks’ ın annesi.

Astyanaks: Hektor ve Andromakhe’ nin oğlu.

Polydamas: Hektor’un ve Andromakhe’ ın dostu. Paris: Priamos ve Hekabe’nin oğlu; Hektor’un kardeşi; Helena’yı kaçırır.

Deiphobos: Priamos ve Hekabe’ nin oğlu; Hektor ve Paris’in kardeşi.

Kassandra: Priamos ve Hekabe’ nin kızı; Hektor ve Paris’in kardeşi.

Aineias: Aphrodite ile Ankhises’ in oğlu.

Pandaros: Saygın Troyalı mızrakçı.

Briseis: Akhilleus’un onur ödülü, değerli tutsağı.

Kryseis: Kryses’ in kızı; Agamemnon’un onur ödülü değerli tutsağı.

İlyada Kısa Özet

Bölüm I. (Alpha): Sesleniş-Akhilleus’un Öfkesi

Ozan, Musalara seslenip konusunu belirtir: Akhilleus’un öfkesi, bu  yüzden Akhalar arasında beliren veba salgını.

Akhaların Troya Ovası’ndaki gemi ordugâhımdayız. Tanrı Apollon’un rahibi Khryses gelir, Agamemnon’un tutsak olarak alıkoydu­ğu kızı Khryseis’i geri ister. Agamemnon kızı vermediği için Tanrı  Apollon, Akha ordusuna veba salar, dokuz gün dokuz gece ordu has­talıktan kırılır. Bilici Kalkhas kızı geri vermesini buyurur. Agamem­non kızı vermeye razı olur, ancak onun yerine Akhilleus’un tutsağı  Briseis’ i alacaktır. Agamemnon, Briseis’ i alır, ama Akhilleus da bara­kasına çekilir, savaşa artık katılmayacaktır. Anası Deniz Tanrıçası Thetis’ ten öcünü almasını ister. Thetis Olympos’a çıkıp Zeus’a yalva­rır: Akhilleus savaştan uzak durdukça, Akhalar zaferi kazanamasınlar, diye Zeus söz verir, Akhalardan yana olan karısı Tanrıça Hera ile  kavga ederler. Hephaistos Tanrı onları yatıştırır.

Bölüm II. (Beta) – Agamemnon’un düşü –  Toplantı – Gemilerin sayımı 

Zeus, Agamemnon’a yalancı bir düş gönderir: Troya’yı alabileceğini bildirir. Agamemnon, Akhaları toplantıya çağırır, onları denemek is­ter. Herkesin dokuz yıllık savaştan bıktığını, yurtlarına dönmek iste­diklerini anlar – Thersites olayı – Ordu savaş düzenine girer – Ozan bir daha Musa’ya seslenir ve Akha ordularının komutanlarını ve  kentlerini ve gemilerini saymaya koyulur. Aynı sayım Troyalılar için de yapılır. Troya ordusu da safa dizilir.

Bölüm III. (Gamma) – Antlar – Surların üstündeki sahne Paris ile Menelaos’un teke tek dövüşü

İki ordu karşı karşıyadır: Paris, Menelaos ile teke tek dövüşe giriş­ meyi önerir. Dövüşü kazanan Helena’yı alacaktır. Öneri kabul edilir. Priamos’ u çağırmaya giderler. Sahne değişir: Priamos’ la ihtiyarlar  kurulu, surların üstünde dizilip teke tek dövüşü gözlerler. Helena ge­lir, onlara Akha yiğitlerini tanıtır. Teke tek dövüş başlar. Menelaos, Paris’i alt etmek üzereyken Tanrıça Aphrodite araya girip Paris’i ka­çırır, Helena’yı kocasının yanma götürür. Helena’nın Aphrodite’ ye,  sonra da kocasına çıkışması.

Bölüm IV. (Delta) – Antların bozulması –  Agamemnon’un orduları denetlemesi

Olympos’ ta: Zeus, Hera ve Athena arasında çatışma. Hera, Lykialı  Pandaros’ un savaşmama andını bozmasını sağlar. Menelaos’un yara­lanması – Gene silaha sarılan orduyu Agamemnon gözden geçirir. -Savaş başlar: Akha yiğitlerinden Antilokhos, Aias ve Odysseus bir­ çok Troyalıyı öldürürler.

Bölüm V. (Epsüon) – Diomedes’in kahramanlıkları 

Bütün bölüm Akha yiğidi Diomedes’in kahramanlıklarına ayrılmıştır: Korkunç bir boğuşma başlar, tanrılardan Ares, Athena ve Aphrodite de savaşa karışırlar. Aineias ile Diomedes arasındaki savaş. -Aphrodite’  nin araya girip yaralanması…- Diomedes Savaş Tanrısı Ares’ i yaralar.

Bölüm VI. (Zeta) – Hektor’ la Andromakhe’ nin buluşması 

Hektor kente gelir, anası Hekabe’ye Athena Tapmağı’na sunular  koymasını söyler. Bu arada Diomedes, Lykialı Glaukos ile çarpışır­ken, aralarında konukluk bağları olduğu anlaşılır, savaştan vazgeçip  silahlarını değiş tokuş ederler. – Bellerophontes efsanesinin anlatıl­ması – Hektor, Batı surlarının önünde karısı Andromakhe ile küçük oğlu Astyanaks’ a rastlar. Aralarındaki aile sahnesi.

Bölüm VII. (Eta) – Hektor ile Aias arasındaki çarpışma –  Ölülerin kaldırılması

Hektor, Akhaların en seçkin yiğitlerinden biri Telamonoğlu Aias ile  teke tek savaşır. Başa baş gelip ayrılırlar. Ölüleri toplamak için sava­şa ara verilir. Akhaların, ordugâhı bir sur ve bir hendekle çevirmele­ri. – Olympos’ta tanrılar arasında tartışma.

Bölüm VIII. (Theta) – Zeus’un İda Dağı’ ndan  savaşı yönetmesi 

Zeus, Troya Savaşı’nınn yönetimini ele alır, bunun için de gelir İda  Dağı’ nın doruğuna yerleşir. Üstünlük Troyalılardadır, Akhalar hen­değe kadar çekilirler.

Bölüm IX. (İota) – Akhilleus’a gönderilen elçiler – Yiğidin barakasındaki tartışma 

Akhalar toplantısında Akhilleus’un savaşa dönmesini sağlamak için  ona elçiler gönderme kararı verilir. Aias ile Odysseus elçi seçilirler.  Akhilleus onları iyi karşılar, ağırlar, ama savaşa dönmeme kararını bildirir. Lalası Phoiniks’ in bütün yalvarmaları boşa gider. Haberi  alınca Akhalar arasındaki üzüntü.

Bölüm X. (Kappa ) – Odysseus’ la Diomedes’in keşfe çıkması – Dolan

Gece toplanan kurultay: Akhaların en yaşlı önderi Nestor, Troyalılar  kampına gözcü gönderilmesini salık verir. Odysseus’ la Diomedes gö­revlendirilirler. Yolda Troyalıların gözcüsü Dolon’ a rastlarlar, ağızdan  birçok bilgi aldıktan sonra onu öldürüp dönerler. Trakyalıların cins atlarını kaçırırlar.

Bölüm XI. (Lamda) – Agamemnon’un kahramanlıkları 

Destanın yirmi altıncı gününde üçüncü büyük çatışma. – Hektor’ la  Agamemnon’un karşılaşması, Agamemnon, Diomedes ve daha bir­çok Akha yiğidinin yaralanması – Akhalar’ da telaş. Nestor, Akhille­us’un arkadaşı Patroklos’ a dert yanar.

Bölüm XII. (Mü) – Duvar dibindeki savaş 

Troyalılar duvara saldırır. Kıyasıya çarpışma. Lykialıların duvarda de­lik açmaları. Korkunç boğuşma. Akhaların gemilere doğru kaçışması.

Bölüm XIII. (Nü) – Gemilerin önündeki savaş 

Akhalardan yana olan Tanrı Poseidon, savaşı, Semendirek Adası’ndan gözler. İki Aias’ ı Troya saldırısına karşı koymaya kışkırtır. Her iki tarafta da yararlık gösterenler olur, ama Troyalılar gemilere kadar sokulurlar.

Bölüm XIV (Ksi) – Zeus’un aldatılması 

Akhalarda şaşkınlık. Hera, Zeus’ u baştan çıkarmak için bir düzen  kurar. Tanrıça Aphrodite’ den cinsel istek uyandıran memeliğini alır,  süslenir püslenir ve İda Dağı’nda Zeus’u bulup onunla sevişmeyi ba­şarır. Tanrı sevişmeden sonra uykuya dalar, o sırada Poseidon, Akhaların yardımına koşar.

Bölüm XV. (Omikron) – Duvara ikinci saldırış

Zeus uyanır, Hera’ya çıkışır. Poseidon uzaklaşır, Zeus, Apollon Tarı’yı Hektor’ a gönderir. Hektor gene duvara saldırır. Akhalar gene ge­milere kadar gerilerler. Durum Akhalar için çok kötüdür.

Bölüm XVI. (Pi) – Patroklos destanı

Patroklos gelir Akhilleus’ a bu korkunç durumu bildirir, Akhilleus  gitmeyecekse, kendi savaşa gidip dövüşmeye kararlıdır. Yiğitten silahlarını ister. Akhilleus arkadaşına silahlarını verir. Patroklos, Ak­hilleus’un silahlarıyla karşılarına dikilince, Troyalılar önce bozguna uğrar, sonra Lykialı önder Sarpedon, Patroklos’ la dövüşür ve ölür.  Baştanrı Zeus’un kadere boyun eğerek oğlu Sarpedon’u feda etmesi. Sarpedon’un ölüsü çevresinde çarpışma. Patroklos, Hektor’u Batı Kapılarına kadar kovalar. Apollon’un kışkırttığı Hektor, Patroklos’ u vurur. Patroklos’un ölümü.

Bölüm XVII. (Ro) – Menelaos’ un kahramanlığı 

Akha yiğitleri Patroklos’ un ölüsünü Hektor’un elinden kurtarmak  için dövüşürler, ama Hektor ölüyü silahlarından soymayı başarır. Ak­hilleus’un ölümsüz atlarının ağlaması. Zeus, Troyalı’ lara zaferi müj­deler. Akhalarm bozgunu. Patroklos’un ölüsü alınır ve kara haber  Akhilleus’ a götürülür.

Bölüm XVIII. (Sigma) – Akhilleus’ a yeni silahlar yapılması 

Akhilleus’un korkunç yası. Deniz Tanrıçası Thetis’ i çağırıp yeni si­lahlar istemesi. Thetis’in demirci tanrı Hephaistos’ a başvurması. Si­lahlar destanı.

Bölüm XIX. (Tau) – Akhilleus’ la Agamemnon  arasındaki barışma

Thetis silahları oğluna götürür. Akhaların toplantısında Akhilleus ile  Agamemnon barışırlar. Ordular silah kuşanır. Savaş hazırlıkları. Ak­hilleus için kara belirtiler: Hektor’u öldürdükten sonra kendi ölümü  de yakındır.

Bölüm XX. (Ypsilon) – Tanrıların savaşa karışması 

Olympos’ta tanrılar toplantısı: Zeus izin verir, her tanrı istediği gibi  yardım edebilecektir savaşa. Tanrılar iki cepheye ayrılır: Hera, Athena, Poseidon, Hermes, Hephaistos Akhalardan yanadır – Akhilleus’  un Aineias’ la karşılaşması, Aineias’ ın savaş alanından kaçırılması.

Bölüm XXI. (Phi) – Irmak Kıyılarında Savaş

Akhilleus kudurmuş gibidir, önüne gelen Troyalıyı insafsızca tepele­yip Troya Ovasında akan Skamandros ve Simoeis ırmaklarına atar.  Kanlarla kızıla boyanan ırmaklar kabardıkça kabarır. Irmak-Tanrı Skamandros öfkelenir, yatağından çıkıp Akhilleus’u kovalamaya başlar. Derken Ateş Tanrı Hephaistos ırmakların karşısına dikilip  alevleriyle onları durdurur. – Sahne Olympos’a yükselir: Tanrılar ara­sında kavga dövüş. Akhilleus, Troyalıları püskürte püskürte Troya’ nın surları önüne gelir. Troyahlar surların içine sığınırlar.

Bölüm XXII. (Khi) – Hektor’un ölümü 

Bir Hektor surların dışında kalır. Priamos’ la Hekabe yalvarırlar içe­riye girip korunsun, diye ama yiğit, anasına babasına aldırmaz. Hek­tor’un iç tartışması. Korkuya kapılması. Tanrılar seyircidir. Sonunda  Zeus kader tartısını kaldırır: Hektor’un ölüm kefesi ağır basar. Apol­lon bile onu korumaktan vazgeçer. Tanrıça Athena, Troyalı yiğit Deiphobos’ un kılığına girip Hektor’u aldatır. Hektor, Akhilleus’ un karşısına dikilir. Çarpışırlar. Hektor ölür. Akhilleus Hektor’un ölüsü­nü yedi kez Troya surlarının çevresinde sürükler. Troya surlarından  izlenen korkunç sahne. Andromakhe’ nin bayılması.

Bölüm XXIII. (Psi) – Patroklos’un ölüsüne  düzenlenen yarışmalar 

Akhilleus’un ordugâhında Patroklos’ a yapılan ölü törenleri. Akhilleus’un yası. Patroklos’ un yakılması. Yarışmalar.

Bölüm XXIV. (Omega) – Priamos’un, Hektor’un ölüsünü  geri alması. – Hektor’a ağıtlar

Gece. Kral Priamos, Tanrı Hermes’in kılavuzluğunda Hektor’un ölü­sünü geri almak için Akhilleus’un barakasına gelir. Priamos’ la Ak­hilleus arasındaki konuşma. Akhilleus yumuşar: Hektor’un ölüsünü  babasına geri verir. Priamos ölüyle Troya’ya döner. Hektor’ a ağıtlar yakılır. Dokuz gün Hektor’un ateş yığını için odun taşınır. Onuncu günü yapılan cenaze töreni ile İlyada kapanır.

Kaynakça

İlyada – Homeros – Azra Erhat-A.Kadir (ss. 31,33,38)
Edith Hamilton – Mitologya (s. 6)
Dünya Mitolojisi – Donna Rosenberg (ss. 69,77,78,79)