Kütüphane

Kuzey Stoa’nın doğu tarafına bitişik olan yapı, ünlü kütüphanedir (8). Strabon’a göre (XIII, 624) Bergama Kütüphanesi. II. Eumenes zamanında yapılmıştır. Bununlaberaber kütüphane,gerçekten bu kral tarafından yaptırılmış olsa da stoalardan önce inşa edilmiş olmalıdır. Çünkü kütüphane odalarının sokağa ya da meydana açılan kapıları yoktur. Kütüphaneye girmek isteyenler, Kuzey Stoa’nın üst katından geçmek zorunda idiler (Şek. 290b). Kütüphanenin güney duvarı yıkılmıştır. Böylece Athena Teme- nosu’nun kuzey stoasının üstünden, güneyden bakılınca yapının dört odasının içi görülebilmektedir.
Ele geçen mimari parçalardan anlaşıldığına göre, Kuzey Stoa’nın ikinci kat tabanı, kütüphanenin birinci kattabanı ile aynı düzeyde bulunuyordu. Böylece kütüphanenin, 38 yıl hüküm süren II. Eumenes’in yaptırdığı ilk eserlerden biri olduğu ve sonradan stoalar yapılırken Kuzey Stoa’nın, kütüphaneye ikinci katından geçit verecek bir şekilde inşa edildiği anlaşılmaktadır.
Kütüphanenin okuma salonu, doğu bölümde bulunan 13,53 x 15,95 metre ölçüsündeki büyük oda idi. Bu salonun 3,5 m. yüksekliğe kadar korunmuş olan kuzey ve güney duvarlarının iç yüzlerinde, yerden 2,20 m. yükseklikte, birer metre ara ile ve yatay bir sıra halinde delikler vardır. Deliklerin genişliği 7,5 cm., yüksekliği 4,5 cm. ve derinliği 14 cm’dir. Köşelere yakın olan delikler, her iki duvarda da köşelerden 50 cm. uzaklıktadırlar. Duvardaki deliklerin kitap raflarının tutturulduğu yerler olduğu anlaşılmaktadır. Kuzey, batı ve doğu duvarlardan 50 cm. uzaklıkta, 1 m. genişliğinde, yerde bir temelin var olduğu görülür (Şek. 290 a). Böylece ahşap rafların, duvarların 50 cm. önündeki 1 m. genişliğinde bir temel üzerinde oturduğu ve kalın kalaslarla duvara tutturulmuş olarak salonun üç yanını çevirdiği anlaşılmaktadır.
Rafların duvara dayanmamaları ve arada 50 cm. boşluk bırakılması, kitapların rutubetten korunmaları için alınmış bir önlemdir. Efes Kütüphanesi de buna benzer bir şekilde rutubetten korunmuştur. Ele geçen mimari parçalar gözönünde tutularak, kuzey duvarı önünde tam orta yerde 1,05 x 2,74 m. ölçüsünde ve 90 cm. yükseklikte bir podyumun varolduğu düşünülmektedir. Büyük salonun önünde bulunmuş olan ve şimdi Berlin Mü- zesi’nde saklanan 3,50 m. yüksekliğindeki Athena Heykelinin bu kaide üzerinde durduğu kabul edilmektedir. Heykel, kaide ile birlikte 4,5 m. yükseklikte idi. Bu yüzden salonun yüksekliği 6 metreyi buluyordu. Rafların en aşağı Athena Heykelinin boyunda olduğu düşünülürse, bu salonda binlerce el yazmasının yer aldığı anlaşılacaktır. El yazmaları yukarda
da söylenildiği gibi, büyük ölçüde şaplanmış derilerden meydana geliyordu ve bugünkü kitaplar şeklinde ya da katlanmış halde raflarda dikine durmakta idiler. Bununla beraber rafların 4-5 metre yükseklikte olduğu kabul edilse bile, bu salonda papyrosyada pergament (parşömen) üzerine yazılmış el yazmalarının 15-20 bin parçadan çok olamayacağı bir gerçektir.
Eski yazarlarca Bergama Kütüphanesinde 200.000 cilt bulunduğubildirildiğine göre, geri kalan yazmaların öteki üç odada ve daha başka yerlerde saklı olduğunu kabul etmek gerektir.
Okuma salonu olarak kullanılan bu büyük odanın tavanı ahşap ve semerdam şeklinde idi. Yan duvarların üst kısmında açılmış olan pencerelerden ışık alıyordu. Geri kalan odaların ikisinde, ancak kuzey yöndeki duvarların üst kısmında pencere olması düşünülebilir. En batıdaki oda, batı duvarında açılabilecek pencerelerle aydınlatılabilirdi; ancak bu üç odada rafların kullanılmış olduğunu gösteren hiçbir ize rastlanmamıştır.
Caesar’ın Alexandria’da savaştığı bir sırada, oradaki büyük kütüphane yanmıştı. Sonradan Kleopatra, dostu Antonius’un bir armağanı olarak 200.000 parça yazmanın Bergama Kütüphanesinden Mısır’a getirilmesini sağlamıştı.

Şek. 290a- II. Eumerıes tarafından inşa ettirilen Bergama kütüphanesinin planı.
Şek. 290b – Aynı Kütüphane. Athena temenosunun kuzey stoası ve kütüphanenin esas odası boyunca enine kesit. Kütüphaneye giriş bu stoanın üstkatındandı.

Kütüphanenin arkasında, büyük bir evin kalıntıları (9) bulunmuştur (Şek. 286). Erken Hellenistik Dönem’e ait olan bu evin, güneye bakan ve batıya açılan birer büyük, üç de küçük odası vardır. Akropolün bugün kullanılan yolu, bu evin ortasından geçmektedir. Batıdaki altı basamak günümüzde yapılmıştır.