Odysseia Destanı

Modern Batı kültürünü oluşturan temellerden biridir ve İlyada destanından sonra günümüze ulaşan ikinci en eski Batı edebiyatı örneğidir.Destan daha çok Yunan kahramanı Odysseus’u ve onun Truva’nın düşmesinden sonra evine yaptığı dönüş yolculuğunu konu edinmiştir. On sene süren Truva Savaşı’ndan sonra Odysseus’un evinin bulunduğu İthake’ye dönmesi bir on sene daha alır. Öldüğü varsayılan Odysseus’un yokluğunda, karısı Penelope ve oğlu Telemakhos, Penelope ile evlenmek isteyen bir grup azılı taliple baş etmek zorundadır.

İlyada’nın kahramanlarından biri olan Odysseus, Troya’dan döner ve krallığını yeniden ele geçirmeye çalışır. Odysseus’un yolculuğu onu, canavarlar, devler, büyücüler dahil folklorda bulunan bütün karakterlerle karşılaştırır. Odysseus’un karısı Penolope edebiyattaki en büyük kadın kahramanlardan biridir. Zekidir, yaratıcıdır ve kocasıyla ailesine sadıktır. Odysseus’a yirmi yıl sadık kalır ve taliplerini atlatır; Odysseus’u ancak sınadıktan sonra koca olarak kabul eder.

Poseidon, Odysseus’un yolculuğunu uzatır, gemisini sürekli olarak kazaya uğratır ve rotasını şaşırtır, çünkü oğlu Kyklop Polyphemos’un gözünü çıkarmış, sonra bununla övünmüştür. Ama Polyphemos, ‘konuksever tanrı­ya saygılı bir insan değil, mağarasına sığınan Odysseus’un arka­daşlarını kıtır kıtır yiyen yabani, kaba, doğruluk bilmez bir azmandır. Bunun üzerine Odysseus İthaka’ya dönerken, Poseidon’u yok sayar şekilde davranır ve buda Poseidon tarafından cezalandırılmasına sebeb olur.

İlyada bir olayın, Odysseia bir kişinin destanıdır. Çağdaş okuyucu destan da demez Odysseia’ya, onu daha çok bir romana, bir filme benzetir. Gerçekten de konusuyla romanı, kuruluşuyla filmi andırır Odysseia. Troya destanında olaylar düz akışlı bir anlatımla ortaya serilmiştir. Odysseia’da tam tersine olaylar zaman içinde geliştikleri gibi anlatılmaz, geriye dönmeler, anılar, atlamalar, sahne değiştirmelerle canlandırılır. Destan beş ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar birbirinden ayrı, bağımsız öykülerdir:

I. Telemakhia (Bölüm I’den Bölüm IV’e)

II. Kalypso’nun adasında (Bölüm V)

III. Phaiakların ülkesinde (Bölüm VI’dan Bölüm IX’a)

IV. Odysseus’un serüvenleri (Bölüm IX’ dan Bölüm XII’ye)

V. İthake’de (Bölüm XIII’ten Bölüm XXIV’ e)

Bu beş ana bölümden birincisini, ikincisini, dördüncüsünü ve beşincisini Odysseia’nın ozanı kimse o anlatır, asıl Odysseia des­tanı olan Odysseus’un serüvenlerini ise Odysseus’un kendisi anı olarak anlatır.

Troya Atı Efsanesi

Herkesçe bilinen ve filmlere bile konu olan Troya atı efsanesi Odysseia destanının 8. bölümünde geçmektedir. Destanda Odysseus, Phaiakların ülkesindeki Alkinoos’un sarayındaki şölende Demodokos adlı ozanın akhalar ile ilgili anlatınalarına övgüler sunduktan sonra tahta at olayını Demodokos’a anlatmasını söyler ve destan şu şekilde devam eder;

Haydi şimdi geç başka bir konuya,
şu tahta at olayını anlat şimdi bize,
Athene’nin yardımıyla Epeios yapmıştı onu hani,
getirmişti Akropolis’e dayarnıştı tanrısal Odysseus da kurnazca.
İlyon’u yıkacak adamlarla doluydu içi.
Anlatabilirsen bunları, getirip bir biçimine,
bundan böyle tekmil insanlara ben de diyeceğim ki:
Tanrı sevdi onu, tanrısal bir şiir bağışladı ona.”
Odysseus böyle dedi, ozan da tanrıdan hız aldı
ve kalkıp başladı şiirini okumaya,
ilkin sağlam bordalı gemilerden açtı.
Argoslular nasıl ateşe vermişlerdi barakalarını,
gemilere nasıl binmişler, açılmışıardı denize,
ama önderler çok ünlü Odysseus’un çevresindeydiler
atın karnında saklı, getirilmişlerdi pazar alanına,
Troyalılar kendileri çekmişti atı Akropolis’e,
at öylece dikilmiş duruyordu alanda,
Troyalılarsa çevresine dizilmişlerdi atın,
konuşup tartışıyorlardı soluk almadan,
üç yol vardı bir türlü karar veremedikleri:
Ya insafsız tunçla bu oyuk karnı deşeceklerdi,
ya kayaların ucuna dek çekip boşluğa atacaklardı,
ya da saklayacaklardı tanrılar için bir adak gibi.
Sonunda bu üçüncü yol uygun göründü onlara,
çünkü kaderlerinde yok olmak vardı,
kocaman tahta atı o gün kente almışlardı,
Argosluların önderleri saklanmıştı içine
yıkım ve ölüm getirmek için Troyalılara.
Akhaların kenti nasıl yıktıklarını söylüyordu ozan,
atın oyuk karnından çıkıp yere indikten sonra nasıl
her biri saldırıyordu kentin bir başka yerine,
Odysseus nasıl, tıpkı Ares gibi, Menelaos’la birlikte,
evine karşı yürüyordu Deiphobos’un,
nasıl atılmıştı orda en korkunç bir savaşa,
sonunda ulu canlı Athene’nin yardımıyla nasıl yenmişti.

Kaynak : Odysseia – Homeros – Azra Erhat-A.Kadir (ss. 160,161)

Odysseia Destanı Tarihlendirme

2008 yılında, Rockefeller Üniversitesi’nden iki bilim adamı, Marcelo O. Magnasco ve Constantino Baikouzis, Odysseus’un Truva savaşından dönüşünü tarihlendirmek için metindeki bazı ipuçlarını ve astronomik verileri kullandılar. İlk ipucu, Odysseus’un şafak vakti İthake’ye döndüğü zaman Venüs’ün çıplak gözle gözükmesi ve ikincisiyse taliplerin öldürüldüğü gece ortaya çıkan yeni aydır. O gece İthake üzerinde güneş tutulması vardır.

Venüs’ün çıplak göze görünmesi, güneş tutulması gibi olayları kesiştiren Baikouzis ve Magnasco, Odysseus’un döndüğü geceyi MÖ 16 Nisan 1178 tarihi olarak konumlandırır. Böylece Truva’nın yok edilmesi on yıl önceye dayandığına göre de, bu olay MÖ 1188 yılında gerçekleşmelidir. Yapılan arkeolojik çalışmalar da bu tarihi güçlendirir.

Odysseia Destanı Başlıca Karakterler

(Roma adları parantez içindedir.)

Odysseus (UIysses) : Kahraman Laertes’in oğlu; İthaka kralı; Penelope’nin kocası; Telemakhos’un babası; Troya Savaşı’nın, eve ancak uzun ve güç bir yolculukla dönebilen kahramanı; strateji ustası.

Penelope: Odysseus’un sadık karısı; Telemakhos’un annesi; İthaka kraliçesi.

Teiemakhos: Odysseus ve Penelope’nin oğlu.

Eurylokhos: Dönüş yolculuğunda Odysseus’dan sonraki ikinci kumandan.

Aiolos: Rüzgârların yöneticisi.

Polyphemos: Poseidon’un oğlu Kyklop.

Teiresias: Odysseus’un geleceğini okuyan kör kâhin.

Agamemnon: Troya Savaşı’nda bütün Yunan kuvvetlerinin kumandanı.

Akhilleus: Troya Savaşı’nda en büyük Yunan kahramanı; savaşçı Neoptolemos’un babası.

Ajax: Troya Savaşı’nda ikinci en büyük Yunan savaşçısı; Telamon’un oğlu.

Herakles (Hercules) : Troya Savaşı’ndan önceki en ünlü Yunan kahramanı; on iki göreviyle bilinir.

Antinoos: Penelope’nin önde gelen talibi.

Odysseia Desanı Özet

BÖLÜM I.  

İlyada gibi Odysseia da bir seslenişle başlar. ‘Tanrıça’ diye çevirdiğimiz esin perisi Mousa’ya seslenen ozan, yapıtının bir planını çizer; ne var ki bu plan, Odysseia’nın tümünü değil, XII.  bölümde anlatılan Güneş Tanrı’nın adasındaki olaya kadar olan serüvenleri kapsamaktadır. Tanrılar toplantısında Odysseus’un Kalypso Adası’nda, baş düşmanı Poseidon’un da Yüzüyanıklar’da, yani Habeşistan’da olduğu öğrenilir.  Athena, İthake’ nin komşu adası Taphos’ un Kralı Mentes kılığına girip Telemakhos’ u uyarır. Saraydaki şölen.

BÖLÜM II. 

İthakelilerin toplantısı. Telemakhos, taliplerin evlerine çekilmele­rini ister. Odysseus’un eski dostu Mentor’ un öğütlerine karşın, ta­lipler sarayda kalacaklarını bildirirler. Telemakhos’ la  Mentor kılığındaki Athene, yol hazırlıkları yaparlar. Telemakhos, dadısı Eurykleia’ya, gittiğini anasına bildirmemesini buyurur. Gece yola çıkış.  

BÖLÜM III. 

Pylos’a varış ve iyi karşılanma. Telemakhos, Nestor’a gelişinin ne­denini bildirir. Nestor’da anılarını ve bildiklerini anlatır. Pylos’ta geçen gece. Telemakhos’un, Nestor’un oğlu  Peisistratos’ la birlikte arabaya binip Lakedaimon’ a gidişi.  

BÖLÜM IV.  

Lakedaimon’a varış. Menelaos’un sarayı. Menelaos’un, sözü Odys­seus’a getirmesi. Menelaos ve Helene’nin Telemakhos’a  sevgileri. Menelaos’un Mısır yolculuğu, deniz ihtiyarı Proteus’tan öğrendikleri. Telemakhos’a konukluk armağanları. Sahne gene İthake’dedir: Talipler Telemakhos’u dönüşte öldürme­ ye karar verirler, bir gemiyi Asteris Adası’na gönderip pusuya ya­ tarlar. Penelopeia’ nın üzüntüsü ve düşü.  

BÖLÜM V.  

İkinci tanrı toplantısı. Zeus ile Athene’nin kararları. Tanrı Hermei­as’ın Kalypso Adası’na gönderilmesi. Hermeias’ ın tanrı buy­ruğunu Kalypso’ya ulaştırması. Odysseus’un ormanda  ağaç kesip kendine bir sal yapması. On yedi günlük yol­culuk. Poseidon’un, salı görüp fırtına koparması. Sal pa­ramparça olur, Deniz Tanrıçası İno, Odysseus’a acır, ona büyülü bir yaşmak verir. Odysseus iki gün iki gece yüzer, üçüncü  günü Skherie kıyılarına ulaşır, bir ırmağın ağzında karaya çıkıp or­manda kuru yapraklardan bir döşekte uykuya dalar.

BÖLÜM VI.

Phaiak Kralı Alkinoos’un sarayı; kızı Nausikaa’nın gördüğü düş. Yunaklara gidiş. Odysseus’un uyuduğu ormanın yanı başında kızların çamaşır yıkaması, yemek yiyip top oynaması. Odysseus’un  uyanması. Odysseus Nausikaa’ nın dizlerine kapanıp yalvarır. Odysseus yıkanıp giyinir, karnını doyurur. Kente gitmek üzere yola koyulurlar. Odysseus Athene’nin kutsal koruluğunda yakarır. 

BÖLÜM VII.  

Athena, bir Phaiak kızı kılığında Odysseus’u Alkinoos’ un sarayına  götürür. Sarayın güzelliği. Odysseus’un Kraliçe Arete’ nin ayak­larına kapanması ve konukluğa kabul edilmesi. Alkinoos, onu ül­kesine göndereceğine söz verir. Odysseus gerçek kim­liğini açıklamadan Ogygie Adası’ndan buraya nasıl geldiğini anla­tır. 

BÖLÜM VIII.  

Odysseus’u yurduna götürecek geminin hazırlanması. Şölende ozan  Demodokos’un Troya Savaşı’ndan menkıbeler anlatması. Odysse­us’un gözyaşlarını saklaması. Yarışmalar. Euryalos’un  meydan okuması üzerine Odysseus’un yarışmaya katılıp disk atma­ da birinci gelmesi. Demodokos’ un Ares’ le Aphrodite’nin sevişmele­rini anlatması. Gençlerin hora tepmesi. Nausikaa’ nın,  Odysseus’ u selamlamaya gelmesi. Demodokos’un Troya destanından tahta at öyküsünü anlatması. Bu kez gözyaşlarını saklayamayan Odysseus’tan kimliğini açıklaması istenir. 

BÖLÜM IX. 

Odysseus, adını verip kendini tanıtır. Serüvenlerini anlatmaya baş­lar: Trakya kıyılarında İsmaros’un yağması ve Kikonların saldırısı. Fırtına ve Lotosyiyenlerin ülkesine varış. Odysseus’un  lotos yemişini yiyip sılayı unutan tayfasını oradan zorla ayırması. Kyklopların oturdukları toprağın karşısında bir adaya çıkış. Odysseus, on bir gemisini orada bırakıp kendi gemisi ve on iki tayfasıyla Polyphemos’ un mağarasına gider. Poly­phemos, Odysseus’ la arkadaşlarını mağaraya kapatır ve iki günde  altı adam yer. Yiğit Tepegöz’ ün gözünü kör eder. Kalan arkadaş­larıyla kaçıp kurtulmak yolunu bulur. Denize açılır ve arkasından kayalar fırlatan Tepegözle alay eder. 

BÖLÜM X. 

Rüzgar Tanrısı Aiolos’un adasına çıkış. Aiolos, Odysseus’ a bütün  yelleri içine kapattığı bir tulum verir. Odysseus uyurken arkadaş­ları tulumu açarlar. Fırtına. İkinci kez adasına çıkan Odysseus’ u,  Aiolos kovar. Altı günlük yoldan sonra yamyam Laistry­gonların kentine varış. On bir geminin tayfası Laistrygonların eli­ ne düşüp yok olur. Odysseus tek bir gemiyle kurtulur.  Büyücü Kirke’nin Aiaie Adası’na varış. Kirke, Odysseus’ un arka­daşlarını domuza çevirir. Odysseus, Tanrı Hermeias’ın yardımıyla Kirke’nin büyülerini boşa çıkarır, Kirke’nin gönlüne girer ve arka­daşlarının gene insan kılığına sokulmasını sağlar. Kir­ ke Adası’nda bir yıl kalırlar. Arkadaşlarının uyardığı Odysseus,  Kirke’ den ayrılmak ister. Büyücü, ona ölüler ülkesine gidip, bilici Teiresias’tan dönüş yolu hakkında bilgi almasını söyler, yol göste­rir. Elpenor’un damdan düşüp ölmesi.  

BÖLÜM XI. 

Ölüler ülkesine varış. Odysseus, kurbanlar kesip kanlarını bir çuku­ra akıtır. Kan kokusuna üşüşen ölü ruhlardan Elpenor, gömülmek  ister. Odysseus’un anası Antikleia. Teiresias’ın kan içip Odysseus’a İthake’ye dönmenin çarelerini anlatması. Antikleia, İtha­ ke’de olup bitenleri anlatır. Ölüler ülkesindeki kadınların geçit töre­ni. Burada Odysseus anıatmasına ara verir. Phaiakların  ısrarı üzerine devam eder. Agamemnon’la, Akhilleus’la, Aias’la ko­nuşması. Minos, Orion, Tityos, Tantalos, Sisyphos ve Herakles’le karşılaşma. Dönüş.  

BÖLÜM XII. 

Kirke Adası’na varış. Elpenor’un cenazesi. Yola çıkış:  Seirenlerin önünden geçiş. Skylla ile Karybdis Ge­çidi. Güneş Tanrı’nın Adası. Kutsal sığırlar. Odysseus uyurken tayfasının işlediği büyük suç. Zeus’un kasır­gasında Odysseus’un tekmil arkadaşları boğulur. Kendi dokuz gün  denizde kaldıktan sonra Kalypso’nun adasına çıkar. Odysseus’un Phaiaklara anlattığı serüvenler burada sona erer.  

BÖLÜM XIII.  

Phaiakların armağanlar verip Odysseus’u uğurlamaları. Odysse­us’un gemiye binip uykuya dalması. İthake’ye varış. Phaiak gemicilerinin Odysseus’u armağanlarıyla kıyıya bırakıp  dönmeleri. Poseidon’un Phaiak gemisini dönüşte bir kayaya çevir­mesi. Athene’nin, Odysseus’a gcrünmesi ve onu Ço­ban Eumaios’un kulübesine götürmesi, sonra da Telemakhos’u ge­tirmek için Lakedaimon’a gitmesi.  

BÖLÜM XIV. 

Eumaios’un, dilenci kılığındaki Odysseus’u iyi karşılaması. Odys­seus hakkında konuşmaları. Odysseus’un uydurduğu masallar. Ço­banlarla birlikte akşam yemeği. 

BÖLÜM XV.  

Telemakhos’un Lakedaimon’dan ayrılması. Pylos’a uğramadan ge­miye binmesi. Bilici Theoklymenos’u yanına alması. Denize açılış. Sahne gene İthake’dedir: Odysseus Eumaios’a sorular  sorar, babası Laertes’in acıklı hayatı ve anasının ölümü hakkında bilgi edinir. Eumaios ona hayat öyküsünü anlatır. Te­lemakhos’un gemisi, İthake’ye varır. Telemakhos, konuğu Theokly­ menos’u kente gönderip kendisi ağılların önündeki kumsala çıkar.  

BÖLÜM XVI. 

Taliplerin kurduğu pusudan böylece kurtulan Telemakhos, Euroai­ os’un kulübesine gelip sevinçle karşılanır. Konuk dilenciyle tanışır.  Eumaios Penelopeia’ya Telemakhos’un döndüğü haberini götürme­ye gidince baba-oğul yalnız kalırlar. Athene Odysseus’u kendi kı!ığına sokunca baba-oğul gözyaşlarıyla birbirlerine sarılırlar. Taliplerin hakkından gelmek için kurdukları plan. O sırada Telemakhos’un gemisi limana girer. Taliplerin öfkesi.  Penelopeia ile talipler arasında sert konuşma. Kraliçe’ye müjdeyi veren Eumaios, ağıllara döner.  

BÖLÜM XVII. 

Saraya gelen Telemakhos, Eurykleia ve Penelopeia’ya yokuluğunu  anlatır. Talipler şölen hazırlarken, Eumaios, dilenciyle saraya gitmek üzere yola çıkarlar. Yolda keçi çobanı  Melanthios, dilenciye sövüp sayar. Sarayın önünde Odysseus’un yaşlı köpeği Argos, efendisini tanır. Taliplerin dilenciyi  hırpalamaları. Penelopeia şölene inip yabancıyı korur. Ona Odysseus hakkında soru sormak için katına çağırtır. Dilenci, herkes çekildik­ten sonra geleceğini bildirir. Eumaios ağıllara döner.  

BÖLÜM XVIII.  

Saray dilencisi İros’la Odysseus arasındaki güreş ve şölen. Penelopeia gene şölene karışıp dilenciye saygı gösterilmesini  ister, yakında kendine bir koca seçeceğini bildirerek taliplerin ar­mağanlarını kabul eder. Hizmetçilerden Melantho, Odysseus’a çıkışır, taliplerden Eurymakhos da kafasına bir tokmak atar. Ortalık yatışınca herkes yatmaya gider. 

BÖLÜM XIX. 

Telemakhos, sofada bulunan bütün silahları saklar.  Odysseus’un Penelopeia ile görüşmesi. Penelopeia dadısı Eurykleia’ya yabancının ayaklarını yıkamasını buyurur.  Eurykleia, dilencinin bacağında Odysseus’un bir zamanlar dedesi Autolykos’la birlikte avlanırken aldığı bir yaranın izini görüp efen­disini tanır. Hiçbir şeyin farkına varmayan Penelo­peia, yabancıya, gördüğü bir düşü yorumlatır. Talipler arasında bir yarışma yapmaya ve kim kazanırsa ona varmaya karar verir. Ayrılıp yatmaya giderler.  

BÖLÜM XX.  

Karı koca ikisinin de uyuyamaması. Tanrı işaretleri. Sa­bahki toplantı. Evde temizlik. Çobanların Odysseus’a davranışları. Telemakhos ve talipler arasındaki çatışma. Şölen.  

BÖLÜM XXI. 

Penelopeia, Odysseus’un büyük yayını getirtip yarışımayı başlatır. Hiçbiri yayı germeyi beceremez. Dilenci yayı denemek için Tele­makhos’tan izin ister. Talipler karşı koyarlarsa da, Telemakhos, Pe­nelopeia ile kadınlarını gönderip yayı Odysseus’a verdirir. Odysse­us yayı gerer ve oku baltaların arasından geçirir. Taliplerin şaşkın­lığı. 

BÖLÜM XXII. 

Odysseus, ilkin Antinoos’la Eurymakhos’u öldürür. Silahların hazine odasından getirilmesi ve Çoban Melanthios’a iş­kence edilmesi. Athena’nin işe karışması. Ozan Phe­mios’la haberci Medon’dan başka herkesin öldürülmesi. Suç işlemiş hizmetçilerin asılması. Ortalığın temizlenip Pene­lopeia’nın çağrılması.  

BÖLÜM XXIII.  

Penelopeia, önce Odysseus’u tanımaz, sonra çekingen davranıp  onu dener. Karı koca birbirine kavuşup odalarına çekilirler ve çek­miş oldukları çileleri birbirlerine anlatırlar. Ertesi sa­bah Odysseus, babası Laertes’i görmeye gider.  

BÖLÜM XXIV.  

Taliplerin ruhları Hades ülkesinde. Sahne değişir:  Odysseus’un ihtiyar Laertes’le buluşması. Çobanların sevinci. Taliplerin öldürüldükleri haberi İthake’de yayılır.  Akrabaları öç almaya gelir. Ama tanrılar katında Zeus ile Athena, barışın kurulmasını isterler. Athene araya girip barışı sağlar. Des­tan sona erer.

Kaynak

Odysseia – Homeros – Azra Erhat-A.Kadir (ss. 10-16,22,160,161)
Mitoloji Sözlüğü – Azra Erhat
Dünya Mitolojisi – Donna Rosenberg ( ss. 116-118 )
https://tr.wikipedia.org/wiki/Odysseia?wprov=sfla1