
Tokalı Kilise
Sadece Kapadokya için değil aynı anda bütün Bizans sanatı için de oldukça önemli bir anıttır. Beşik tonozlu geniş bir naos olan eski Tokalı Kilise büyük ihtimalle 9.yy’ ın sonunda kazılmıştır. Tonozda, Kapadokya’ da çok sevilen, bazıları batı sanatında oldukça ender olan ve sahte incillere dayandırılan, İsa ve Vaftizci Yahya’ nın hayatlarından pek çok sahnenin resmedildiği resimsel bir döngü bulunur.
İsa’ nın hayat döngüsünün yanısıra aralarında ilk hiristiyan imparator olan Konstantin ve annesi Helena’nın da bulunduğu aziz figürleri de yer alır. Hanedan ailesinin bu iki üyesi; hem gerçek haç kültü ile olan bağlarından dolayı (Helena Kudüs’ te İsa’ nın gercek haçını bulmuştur hem de İmparator Konstantın VII ve karısı Helena Lecapena’ yı anmak amacıyla) Kapadokya’ da sık sık resmedilmiştir.
Bölgenin bilinen en eski kaya kilisesi olan Tokalı Kilise 4 mekandan oluşur: tek nefli eski kilise, yeni kilise, eski kilisenin altındaki kilise ve yeni kilisenin kuzeyindeki yan şapel. İsa Peygamberin hayatını kapsayan siklus tonozda panellere ayrılmış olup, sahneler sağ kanatta başlayıp sol kata doğru birbirini takip etmektedir.
Eski Tokalı Kilise’nin resim döngüsünün yapılmasından 20-30 yıl sonra, apsis daha geniş ve görkemli bir kilise kazmak için yıkılmış, eski yapının naosu yenisinin batı giriş holu olarak korunmuştur. Bu mekanın öneminden kaynaklanan istisnai bir durumdur. Kapadokya kiliseleri daha çok nef yada yan şapeller ekleyerek genişletilmiş, ama asla apsis yıkılarak ötesine kazma işlemi devam etmemiştir.