Agora

Şehrin yerinin Lyzimachos tarafından M.Ö. 3. yüzyılda değiştirilmesinden itibaren şehrin pazaryeridir. Kitabesinde buranın bir “Tetragonos Agora” olduğu yazılıdır. Mermerli Cadde’nin hemen batısında yer alır. Dört bir tarafı kapalı olan agoranın meydanı, dükkanlar önünde yer alan çift sıra sütun ile çevrilidir. Kare formlu agoranın bir kenarının uzunluğu 150 m. dir. M.S. 1. yüzyılda revizyona uğramış ve genişletilmiştir. M.S. 3-4 yüzyıllardaki depremlerden büyük zarar gören agora, İmparator Theodosius (M.S. 379-395) tarafından tekrar inşa ettirilmiştir. Bu nedenle “Theodosius Forumu” olarak da anılır. Agora fonksiyonunu M.S. 7. yüzyıla kadar devam ettirmiştir.

Agoranın Theodosius zamanındaki restorasyonunda, batı stoasında Domitianus Tapınağı’nın yapı elemanları, İmparator Caracalla dönemine Vedius Gymnasionu’nun ve Liman Gymnasionu’nun başlıkları, architraveları ve kolonları burada ikinci kez yapı elemanı olarak kullanılmıştır. Bu nedenle bir süre agoranın tarihlemesi yanlış olarak Caracalla dönemine yapılmıştır.

Peristillerinin genişliği 11-12,5 m’dir. Kuzey tarafında toplam 70 adet dükkana sahiptir. İki kat olan peristilin yalnız agoranın doğu tarafındakileri günümüze gelebilmiştir ki, bu peristil mermerli cadde ile agora arasında kitabesinden “Neron Salonu” olarak nitelenen, Dor nizamında, iki nefli bir bazilika oluştur maktadır.

İmparatorluk dönemi agorasının üç tarafında kapısı vardır. Bunlar güney, kuzey ve ana kapı niteliğindeki batı kapısıdır. Bulvar niteliğindeki Liman Caddesi agoraya bu kapı ile bağlıdır. Bu kapının iç kısmında bir exedra yer almaktadır. Exedra’ da bulunan bir kitabe burasının heykellerle süslü olduğunu belirtmektedir. Batı kapısının tarihlenmesi, agoranın M.S. I. yüzyıldaki düzenlenmesi dönemine rastlamaktadır. Batı Kapısı’ndan limana giden 150 x 24 m ölçülerindeki batı bulvarının sonunda liman ağzında ise Medusa Kapısı olarak nitelenen kapı bulunmaktadır. Batı bulvarı Sarapeion anıtsal yapısı ile güney yönden bağlantılıdır.

Agorada bulunan düzüneler ile ifade edile bilinecek sayıdaki heykel kaidesi, agorada şehrin ileri gelenlerinin, yöneticilerinin, rütbe sahibi kişilerin, sporcuların, filozofların heykelleriyle süslenmişti ki, bunlar bize Ephesos’un sosyal, politik ve kültürel yaşamını yansıtmaktadırlar.

İmparatorluk dönemi agorasının 3 metre altında ise iki sıra dükkana sahip, Helenistik agora bulunmaktadır. Helenistik agora M.Ö. 3. ve 2. yüzyıllarda üç yapı değişikliğine uğramıştır. Yapılan kazılarda Helenistik agoranın batı kenarında, şair Kallinos ve Hipponaks’ın arkaik dönen-ıde adını andığı Smyrna Köyü’nün kalıntılarına rastlanılmıştır.