Aşağı Agora

II. Eumenes zamanında kentin genişletilmesi sırasında aşağı agoranın ‘(19) inşa edilmiş olması gerektir. Yukarı agora hem çok yüksekte idi, hem de sadece devlet işlerine ayrılmıştı. Bu nedenle ovaya yakın bir agoranın kurulmasına gereksinme vardı. Yeni pazar yeri II. Eumenes’in ilk yönetim yıllarında, 2. yüzyılın başında inşa edilmiş olmalıdır. Aşağı agora 64 x 34 m. ölçüsünde bir dik dörtgen (Şek. 297) olup, dört bir yanını stoalar çevirmektedir, iki netli ve iki katlı olan bu stoalar Dor düzenindedir ve her iki sütun ekseni arasına dört metop düşmektedir. Arka netlerde dükkânlar yer almakta idi. Güney Stoa, Bergama’da âdet olduğu üzere agora meydanına bakan kısımda iki kat, terasın dışında eğimli arazi üzerinde bulunan arka kısımda ise üç kattı. Agoranın batı yönüne 1901 tarihlerinde kazıcılar bir müze inşa etmişlerdi. Profesör Boehringer o müzeyi kaldırıp, yerine bir depo yaptırmıştır. Buluntuların çoğu bu depoda korunmaktadır. Kuzeybatı köşedeki bir odada Geç Hellenistik Dönem’e ait duvar resimleri bulunmuştur. Şimdi İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde sergilenen olağanüstü güzellikteki İskender Başı bu odaların üstündeki toprak yığınında bulunmuştur. Böyle olmakla beraber başın ele geçmemiş vücudu ile birlikte daha yukardaki yapılardan birinde yer aldığı sanılmaktadır. Aşağı Agorada şimdi sergilenen gülleler, yukarıda da söylediğimiz gibi arsenallerde bulunmuş ve buraya getirilmiştir. Agoranın ortasındaki bir kuyu su gereksinimini karşılıyordu. Daha önce belirttiğimiz gibi, buraya su, Attalos Evindeki büyük kuyudan geliyordu. Bizans Ça- ğı’nda agoranın avlusuna küçük bir kilise yapılmıştı. Üç netli bu kilise doğu yönündeki apsisi ve batı yönündeki avlusu ile Anadolu tipinde bir bazilika olup, M.S. 4. yüzyılda inşa edilmişti. Agora’nın batısında daha yüksek bir teras üstünde Hellenistik Dönem’de yapılan, ancak Roma Çağı’nda değişikliğe uğrayan bir peristyl evin güney kısmı, tamamen kaymış ve kaybolmuştur. Kuzeydeki duvarlar ise halen 6-7 m. yüksekliğinde ayakta durmaktadırlar. Bu evin avlusunda şimdi, Alman arkeologlarının kazı evi yer almaktadır. Son yıllarda aşağı agoranın batısında, Hellenistik Dönem’e ait peristyle evler kazılmıştır. Roma Çağı’nda değişikliğe uğrayarak kullanılan bu evlerden halen Bergama Müzesi’nde sergilenen güzel bronz heykelcikler ele geçmiştir.